in de media

Veiligheidsriemen vast, de democratie wordt ondermijnd

DE MORGEN – 4 november 2020

Nog nooit volgde ik de Amerikaanse verkiezingsstrijd zo indringend op de ‘vierkante millimeter’. Ik ben bezorgd over het politieke en maatschappelijke wel en wee van onze nummer één bondgenoot. Daar voltrekt zich een politieke burgeroorlog. Trump en Biden hebben zich ingegraven in steeds diepere loopgraven. 

Amerika is tot op het bot verdeeld. De belangrijkste vraag die boven de presidentiële verkiezingsstrijd hing is: heeft het boze, bange electoraat na vier jaar ‘therapie’ genoeg van hun woedegeleider in extremis? Van zijn anti-establishment kruistocht? Slaat de pendule van de geschiedenis weer terug naar ‘back to normalcy’ onder de middenpoliticus Joe Biden. 

De uitslagen die inmiddels bekend zijn geven klip en klaar aan dat miljoenen Amerikanen nog steeds kunnen worden gemobiliseerd om op de meester-populist te stemmen. Zo waarschuwde Trump in Florida de latino’s, afkomstig uit Zuid- en Midden-Amerika, dat de Democratische partij getransformeerd is in een radicale, socialistische partij. Een schrikbeeld voor immigranten die, zoals Trump het zegt, niet willen dat de Verenigde Staten een tweede Venezuela of Cuba wordt. En zie, hij won aldaar. Zoals hij ook won in vele andere plattelandsstaten met woedende toespraken over de crimineel Biden die door en door corrupt zou zijn.

De uitslagen vandaag geven aan dat er nog steeds een kloof zo groot als de Grand Canyon is tussen het rode en blauwe Amerika. Rood Amerika is na vier Trump jaren bepaald niet verschrompeld. Integendeel. 

Misschien zijn we collectief wel te naïef geweest om te denken dat bij uitstek de middenpoliticus Biden bruggen van verzoening kon slaan waaronder het Trumpisme zou wegkwijnen. ‘Back to normalcy’ is een utopie in tijden van diverse crises. 

Het Trump populisme valt niet in te kaderen in vier jaar. Dat moet in een bredere geografische en diepere historische context geplaatst worden. ‘Breder’ omdat in snel tempo in de hele wereld het rechtse populisme steeds dominanter wordt. ‘Historische’ omdat de anti-Washington en anti-belasting ‘grassroots’ beweging van miljardair-politicus Ross Perot uit het begin van de jaren negentig en de anti-establishment Tea Party in wezen tot dezelfde populistische familie behoren als die van de huidige president.

De politieke denker Thomas Frank, afkomstig uit het Trumpiaanse midden-westen, wijst er terecht op dat het echte populisme in de traditie van president Franklin Delano Roosevelt geplaatst moet worden. ‘Roosevelt trok in de crisisjaren dertig de tanden uit de bekken van de Wall Street wolven, beschermde de gewone man en vrouw, kwam op voor vakbondsrechten. Gaf hen letterlijk bestaanszekerheid.’ Frank verwijt de huidige progressieve aan peperdure topuniversiteiten opgeleide elite dat zij onvoldoende oog heeft voor de noden van het gewone volk.

President Biden zou zich van het grijze middenpad vol bloedeloze compromissen moeten afwenden. Geïnspireerd door de grote Roosevelt zou hij zich een ware populist moeten tonen. Vooralsnog heeft Biden zich niet zo gepresenteerd in deze verkiezingscampagne. Biden is volgens een ieder een aardige man met verstand van zaken maar hij inspireert te weinig. Is een toonbeeld van gematigdheid. Zo hield hij het verdeelde ‘fifty fifty Amerika’ mede in stand.

Met alle gevolgen van dien. Nu de uitslag zo nipt is, geeft het de Trump campagne juridische mogelijkheden om de uitslag in diverse staten te betwisten. Terwijl miljoenen met name poststemmen nog geteld moeten worden, verklaarde Trump dat hij het Hooggerechtshof zal verzoeken het verder tellen te stoppen. Dat zal het vertrouwen in de democratie bij de miljoenen niet-Trumpkiezers ernstig verder schaden. 80 procent van de Democratische kiezers geeft in een peiling van USATODAY al aan dat de democratie in gevaar is. Als de verkiezingsstrijd niet beslist wordt in het stemhokje maar door rechters in toga begeeft de Amerikaanse democratie zich echt op een hellend vlak. 

Zover hoeft het niet te komen. Biden kan nog winnen. Als dat gebeurt, moet hij niet alleen werken aan een economisch herstel maar ook aan moreel herstel. Respect en publiek fatsoen zijn waarden die bij een democratie horen. De politieke denker Alexis De Tocqueville merkte over de ware democratie op:

‘There is no country in the world in which everything can be provided for by laws, or in which political institutions can prove a substitute for common sense and public morality.’

Het presidentschap is een instituut. De president moet moreel gezag uitstralen. Een lichtend voorbeeld zijn. Een echt groot politicus kan boven zichzelf uitstijgen, zeker in tijden van crisis. Of Joe Biden daartoe in staat is in de vraag. Maar hij moet het in ieder geval problemen. In het belang van Amerika en de democratie.

Willem Post, Instituut Clingendael

---