in de media

Het is ‘vijf voor twaalf’ voor de Amerikaanse democratie

DE MORGEN – FEBRUARI 2021

Een democratie is een gebouw met regels. Zo bezien functioneert de Amerikaanse democratie naar behoren. De Capitool opstandelingen ‘interrumpeerden’ het protocollaire in ontvangst nemen der stemmen voor het presidentschap. Maar nog diezelfde dag hervatte het Congres met succes haar taak. Ook het stemmen in de Senaat verliep formeel gezien keurig. De Trumpadvocaten kregen alle tijd hun cliënt te verdedigen en de negen Democratische aanklagers alle ruimte hun beschuldigingen  toe te lichten. De uitslag van 57-43 zorgde voor teleurstelling bij velen maar de grondwet schrijft nu eenmaal voor dat een tweederde Senaatsmeerderheid moet worden behaald. 

   Hier eindigt niet het verhaal maar begint het juist. Een democratie, ‘het Capitool’, is niet louter een gebouw met regels maar ook een huis van democratische normen en waarden. En juist die laatste zijn met voeten getreden. De grondwet biedt met ‘high crimes and misdemeanors’ ruimte voor interpretatie. Eerdere impeachment zaken in de Amerikaanse geschiedenis geven aan dat het in feite om zware misdrijven moet gaan zoals ondermijning van de staat, omkoperij en het aanzetten tot een opstand. Het staat het Congres vrij om met nieuwe voorbeelden te komen. In die zin is hier sprake van gewoonterecht.

   Wie de lange toespraak van president Trump terugleest, kan met gemak aantonen dat hij zich schuldig heeft gemaakt aan het uitlokken van een opstand. Trump had de demonstranten opgeroepen naar Washington te komen, beloofde wilde taferelen en jutte hen op ‘te vechten als nooit te voren’. Hij gaf zelfs aan gezamenlijk naar het Capitool op te trekken. Publiekelijk riep hij herhaaldelijk dat de verkiezingen gestolen waren terwijl de stemmen al eerder in de staten waren gecertificeerd. Trump had ook de 62 ‘protest’rechtszaken bij de rechter verloren.

   Zijn politieke wangedrag ondermijnde al eerder de democratie. Trump is als meester-populist zeer behendig in het dansen met woorden. Juist in een land waar de vrijheid van meningsuiting welhaast onbegrensd is, kon hij daar optimaal misbruik van maken. Zo riep hij niet letterlijk op geweld te gebruiken tegen de media maar beschimpte hen wel met grote regelmaat als ‘de vijanden van het volk’.

   In de eerste plaats is deze democratische erosie slecht voor Amerika dat toch altijd bekend stond als de hoeder van de democratie in de wereld. Nog in 2009 scoorde de Verenigde Staten op de ranglijst van democratieën van het Freedom House 94 van de te behalen 100 punten. In de tien jaar daarna verloor de VS negen punten om te eindigen achter landen als Slowakije, Griekenland en Mauritius. De gerespecteerde Washingtonse denktank vroeg aandacht voor “fierce rhetorical attacks on the press, the rule of law, and other pillars of democracy coming from American leaders, including the president himself.” De Amerikaanse democratie kan alleen maar verder dalen op deze lijst nu het zelfs letterlijk een opstand tegen het democratische Huis te verduren heeft gekregen.

   Op korte termijn zijn er lichtpunten. In feite zijn er nu twee Republikeinse partijen: die van de autoritair-populistische Trump en die van de conservatief Mitch McConnell. Zelfs al zal Trump die strijd om de macht winnen dan zullen miljoenen gematigde Republikeinse kiezers uit met name de ‘verlichte’ voorsteden zich van hem afwenden. Dat biedt kansen aan een ‘nieuwe’ activistische  Democratische partij. 

   Als de Trump-periode ons iets weer heeft geleerd dan is het dat de democratie in de eerste plaats bestaat bij de gratie van het ‘gewone volk’. Die 74 miljoen Trump-kiezers zijn niet allemaal gek. Ze zijn collectief boos, erg boos zelfs. En al helemaal in een tijd van pandemie en verdere economische verslechtering. 

   Biden moet zich als een ware democraat gedragen en luisteren naar hun gerechtvaardigde grieven. In het rijkste land van de wereld wordt de ongelijkheid tussen rijk en arm almaar groter.

Trump zocht ‘de onbegrepen’ wel op en pakte hen met allerlei beloften in als een rattenvanger van Hamalen.

   Het economische reddingspakket voor Amerika dat Biden voor ogen heeft gaat duizenden miljarden dollars kosten. Dat is vele malen meer dan de financiële hulp die Obama bood in 2009 bij de toenmalige financieel-economische crisis. Het ‘Biden-geld zal onder meer worden besteed aan pandemie-bestrijding, het milieu, innovatie, openbare werken en onderwijs. 

   Biden moet waarmaken wat hij in de campagne, en met name in het laatste coronajaar, heeft beloofd. Daarmee herstelt hij het vertrouwen van de burger in de politiek. Met de Democratische meerderheid in het Congres moet hem dat lukken.

   Er staat veel op het spel. Kiest hij onverhoopt voor afgezwakte compromissen dan worden de wantoestanden in het kleinsteedse Amerika niet aangepakt. Dan kan Trump in zijn campagne voor het presidentschap van 2024 weer gouden bergen beloven en zijn de Bidenjaren slechts een kort intermezzo op weg naar een autoritair-populistisch Amerika. Biden mag dus geen seconde verliezen voor een echt helingsproces en in feite de redding van Amerika.

---