Nieuws

Trump als ‘leermeester’ voor Biden

NRC – 13 december 2020

De opkomst van een autoritaire populist in notabene de Verenigde Staten joeg velen de stuipen op het lijf. In deze krant schreef ik in november 2008 relativerend: ‘Met de verkiezing van Trump zullen de lampen boven Amerika, en de wereld, niet doven en ons allen in duisternis storten. De Amerikaanse democratie, dat heeft de geschiedenis geleerd, is volwassen’.

Eind 2020 concludeer ik dat de Amerikaanse democratie, vooral in institutionele en procedurele zin, fier overeind is gebleven. De trias politica is onaangetast gebleven. Het electorale proces is over het algemeen gladjes verlopen met een record-opkomst van kiezers. 

Maar een democratie is niet alleen ‘een gebouw met regels’. Het gedrag van de inwoners is minstens zo belangrijk.

Welnu, ‘Keizer Donald’ heeft in zijn ambtsperiode wel degelijk aan de wortels van de democratie geknaagd. Democratische waarden zijn geweld aangedaan. Zo beschimpte hij voortdurend de media als ‘vijanden van het volk’ en dreigde tegenstanders op te sluiten. In een democratie draait het om overtuigingskracht met daden en ook woorden. Wat een Amerikaanse president zegt telt.

Het zou een historische vergissing zijn om deze Trump voor altijd in de bezemkast van de geschiedenis te plaatsen. Ik voorspel dat hij vanaf dag 1 het Biden-presidentschap als een ‘schaduwpresident’ zal ‘controleren’ namens 74 miljoen kiezers in het kleinsteedse Amerika ver buiten Washington. En de kans is groot dat hij in 2024 een gooi doet naar de ‘grootste comeback aller tijden.’

Om dit te voorkomen moeten Biden en co niet alleen de lessen leren van vier jaar Trump. Biden moet met nieuwe daden en ook woorden komen. 

Vanuit Trumps perspectief geredeneerd begint Biden al verkeerd. Vele van zijn ministers en hoge officials kunnen worden geplaatst in de noord-oostelijke elitecorridor van Washington-New York-Boston. Types als Yellen, Blinken, Sullivan en Kerry hebben gestudeerd aan de Ivy League universiteiten, koesteren de banden met Wall Street en hebben de schoenzolen platgelopen op het politieke plaveisel in de Amerikaanse hoofdstad. Biden zelf is er het ultieme product van. ‘The swamp is back’ zal Trump roepen.

Trump zag jaren geleden al dat de brede maatschappelijke en politieke consensus over de buitenlandse politiek en het Amerikaans kapitalisme uiteenviel. Immers, de liberale wereldorde brokkelde na de Koude oorlog en de financieel-economische wereldcrisis van 2008-2009 vlot af. ‘Eigen staat, eigen volk eerst’ klonk het op steeds meer plaatsen in de wereld. In zijn toespraken maakte Trump gehakt van oneerlijke Chinese handelspraktijken. Hij gaat er prat op dat hij het NAFTA- verdrag met Canada en Mexico ten voordele van de gewone Amerikaan heeft kunnen aanpassen.

Biden begrijpt in ieder geval de nieuwe tijdgeest. Biden zei in zijn aanvaardingsspeech als ‘president elect’: ‘I sought this office to restore the soul of America. To rebuild the backbone of the nation — the middle class’. Ook hij zegt net als Trump dat ‘eindeloze oorlogen’, ‘oneerlijke vrijhandelsdeals’ en een ‘dure NAVO’ niet alleen de Amerikaanse overheid veel geld kosten maar ook de welvaart van de gewone Amerikaan aantasten. Ook onder Biden moeten voortaan buiten- en binnenlandse politiek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Hoe ernstig de deplorabele situatie van met name de grote, lagere middenklasse is, geeft een rapport van de Carnegie Endowment for International Peace aan. Middenklassers zonder hoge opleiding verdienden twee decennia geleden in de goederenindustrie meer dan in de dienstensector waar de meesten nu werkzaam zijn. Walmart is in 22 veelal plattelandsstaten de grootste werkgever met een gemiddeld jaarsalaris van 29.500 dollar. De inflatie van medische zorgkosten is twee keer zo hoog als de algemene inflatie. Studieschuld van hun kinderen is in twintig jaar verviervoudigd. 

Zij wonen in het verpauperde Trump-hinterland. Als een rattenvanger van Hamelen verzamelde Trump boze, teleurgestelde kiezers. De ultieme woede-geleider!

Biden is weliswaar een midden-politicus maar moet met een Rooseveltiaanse aanpak populisten als Trump de wind uit de zeilen halen. Dat betekent een progressieve agenda voor wat betreft publieke investeringen, omscholingen en innovaties. Als de Senaat in Republikeinse handen komt, zal hij met wetgeving niet zo ver komen. Maar juist presidenten als Trump en Obama hebben aangetoond dat zij met eigen ‘executieve orders’ ook invloed kunnen uitoefenen. 

En op buitenlands politiek terrein heeft een president al helemaal veel speelruimte. Ook hier is Roosevelt een goed voorbeeld. Verbeterde diplomatieke betrekkingen met buurlanden en zelfs Rusland zorgden ervoor dat Amerikaanse zakenlieden minder tarieven opgelegd kregen wat ook prijsvoordelen bood aan Amerikaanse consumenten die zuchtten onder de Grote Depressie. In 1934 nam het Congres de Reciprocal Trade Agreement aan. FDR had een Democratisch Congres aan zijn zijde.

En Biden moet ‘the extra mile’ afleggen. Hij is bij uitstek een politicus die empathie kan tonen. Hij zal zich net als Trump, na corona, fysiek op publieke plekken moeten tonen. In gesprek gaan met de kiezers. Voortdurend. Van Mississippi tot Michigan.

Biden als ‘salesman’ dus. In de geest van Franklin Roosevelt die ook een politieke marketeer was. De tijd is ernaar om je zo als politicus te profileren. In zijn memoires schrijft Barack Obama dat ‘het er op lijkt dat de Amerikaanse democratie op de rand van een crisis staat.’ 

Alle hens aan dek dus. Niet politiek bedrijven zoals gewoonlijk vanuit het dichtgeslibde Washington maar als een ‘goede’ populist je nadrukkelijk onder het volk begeven, uitleggen en daadwerkelijk veranderingen teweeg brengen.

Willem Post, Amerika deskundige Instituut Clingendael

---